Um tónlistarnám í Reykjavík

Hér er ræðan mín úr borgarstjórn í gær þegar rætt var um tónlistarnám í Reykjavík.

Nokkrum staðreyndum þarf að halda til haga í byrjun.

Við ætlum ekki að hætta að borga með öllum 16 ára og eldri næsta haust.

Við ætlum ekki að horfa upp á gamalgróna skóla, sem hafa skilað frábæru starfi og þjóðinni frábærum tónlistarmönnum, loka.

Við ætlum ekki að rústa tónlistarskólum í Reykjavík. Það er einfaldlega ekki á dagskrá.

Það sem er á dagskrá hjá okkur í borgarstjórn er að ákveða hvert við viljum fara með tónlistarfræðsluna, forgangsraða í þágu barna og ungmenna, setja upp einhvers konar aldursviðmið og ná samkomulagi við ráðherra mennta- og menningarmála um framtíðarskipulag tónlistarfræðslu þeirra sem eldri eru og komnir lengst. Það samkomulag er í vinnslu, er að taka jákvæða stefnu og það sem meira er um vert – er að þróast í þá átt að taka meira mið af forsendum tónlistarnámsins og sérstöðu þess.

Það er gott og því ber að fagna og ég hvet ykkur til að láta líka í ykkur heyra við ráðuneyti menntamála. Núverandi ráðherra er raunverulega og einlæglega áfram um að leysa þessi mál með sveitarfélögunum. Hún sat einu sinni í menntaráði í Reykjavík, og hún kann vel að meta gæði reykvískra tónlistarskóla. Það sem skiptir mestu máli fyrir slíkt samkomulag er að þá skiptir ekki lengur máli hvar á landinu efnilegt tónlistarfólk býr, landið verður eitt kjördæmi tónlistarnámslega séð. Það er einn aðalhvatinn að því að ríki og sveitarfélög standa í þessum viðræðum og hafa gert undanfarin sjö ár.

Allir flokkar í borgarstjórn samþykktu í lok ágúst að móta stefnu til framtíðar og gera þjónustusamninga á þeim grunni. Þeir samþykktu að forgangsraða í þágu barna og ungmenna og setja upp aldursviðmið. En á sama tíma samþykktum við aukafjárveitingu því fjárhagsáætlun var samþykkt fyrir 2010 án þess að gert væri ráð fyrir nemendum 16ára og eldri í þeirri von að ríkið kæmi að því verkefni og við vildum tryggja starfsemi tónlistarskóla og nám eldri nemenda fyrir skólaárið 2010-11.

Það er auðvitað hvorki borg né sveitarfélögum til sérstaks hróss að þetta hafi tekið svona langan tíma. Ég viðurkenni það fúslega. Það er óþolandi að tónlistarnám þeirra sem eldri eru sé í stöðugri óvissu. En ég er stolt af kollegum mínum í borgarráði og menntaráði að hafa samþykkt að bíða ekki lengur með að móta sínar áherslur, vinda sér í að móta stefnu borgarinnar og kalla til skólastjóra og kennara úr tónlistarskólum auk annarra úr tónlistargeiranum.

Vinna við stefnuna hefur staðið yfir síðan í september og hún er svo gott sem tilbúin. Að hluta til er þetta fagleg vinna og að hluta til pólitísk. Við gerðum könnun meðal tónlistarkennara um hvernig þeir sæu fyrir sér þróun tónlistarfræðslu í Reykjavík og við lögðum pólitískt mat á mikilvægi tónlistarkennslu í samfélaginu og stöðu tónlistarkennslu í þjónustuframboði borgarinnar. Stefna borgarinnar hefur verið kynnt skólastjórum tónlistarskólanna.

Niðurstaðan er ekkert sérstaklega róttæk stefna um tónlistarnám, en hún er leiðarljós um gæði, fjölbreytni, eftirlit, foreldrasamstarf, námsframvindu og að tónlistarskólar, eins og aðrir skólar borgarinnar, eigi að vera án aðgreiningar. Hún felur í sér virðingu fyrir mikilvægi tónlistarnáms og gæðum tónlistarskólanna. Hún stefnir að aukinni fjölbreytni í námsleiðum, auknu eftirliti af hálfu borgarinnar og auknum kröfum um námsframvindu nemenda.

Næsta skref er að setjast niður með tónlistarkennurum, skólastjórum og nemendum og átta okkur á því: Hvernig munu þjónustusamningar við tónlistarskóla í Reykjavík líta út, á grundvelli stefnunnar? Hvernig getum við, í sameiningu, komist í gegnum næsta vetur, þannig að við getum áfram borið höfuðið hátt, þrátt fyrir krappa stöðu borgarinnar og margvíslegar skyldur hennar gagnvart öllum íbúum sínum?

Tónlistarnemendur eru reiðir núna, og það skil ég, enda hefur umræðan um þennan niðurskurð verið allsvakaleg á köflum. En tónlistarmenn eru líka ákaflega róttækir og lausnamiðaðir. Ég hef fengið tugi tölvupósta með hugmyndum frá tónlistarfólki, kennurum og nemendum, gömlum og ungum, um leiðir til að nýta þessa viðkvæmu stöðu til að endurskipuleggja. Margir skólastjórar í okkar góða hópi skólastjóra eru framsæknir í hugsun, eru raunsæir og sjá fyrir sér breytingar af ýmsu tagi.

Nú þurfum við að setjast niður og skoða hvað vel er gert og hverju má breyta. Erum við á réttri leið með kerfið okkar eins og það er að öllu leyti? Eru skólarnir of margir? Þarf að kenna söng á svona mörgum stöðum í ekki stærri borg? Við hvaða aldur á að miða? Þessum spurningum geta nefnilega margir svarað því við höfum öll skoðun á þessu. Og við ættum að ná sameiginlegum skilningi á framhaldinu: Hver eiga markmiðin að vera og hvaða kröfur eigum við að gera um framvindu? Söngur hefur sérstöðu og sum hljóðfæri hafa sérstöðu, hvernig leysum við það af þekkingu og innsæi? Við eigum að geta komist að samkomulagi um svona hluti.

Hvernig getum við tryggt að börn, með ólíkar þarfir, geti sem flest komist í tæri við hljóðfæri og helst öll lært undirstöðuatriði í tónlist? Og hvernig getum við á sama tíma tryggt að börn sem sýna framfarir fái notið sín og blómstrað?

Ég lærði sjálf á píanó í tónlistarskólum í Reykjavík í 15 ár og kláraði mitt framhaldsnám í Tónlistarskólanum í Reykjavík. Ég þekki styrkleika okkar kerfis ákaflega vel, en ég þekki líka veikleikana og er óhrædd við að ávarpa hvort tveggja. Styrkleikana og veikleikana þurfum við að ræða í sameiningu og við verðum að vilja ræða saman. Við eigum þessa skóla nefnilega saman. Jú, þeir eru vissulega sjálfstæðar stofnanir en borgin greiðir launin fyrir kennsluna.

Við getum ekki án skólanna verið og þeir geta ekki án okkar verið.

Of lengi hefur þetta samband einkennst af tortryggni og tali um peninga, eingöngu. Ég er ekki sátt við það. Mér finnst eðlilegt að borgarfulltrúar sem sitja inni í þessum sal, hafi á því sterka skoðun hvernig tónlistarskólar mæta þörfum barna og unglinga í Reykjavík. Við eigum að hafa skoðun á þessum málum – annars værum við ekki starfi okkar vaxin og værum ekki að standa okkur sem fulltrúar og talsmenn allra íbúa Reykjavíkur.

Ég þekki aðalnámskrá fyrir tónlistarnám vel, las hana samviskusamlega þegar ég var í píanókennaranáminu. Þar er talað um að tónlistarnám eigi að fullnægja eftirfarandi markmiðum: Uppeldislegum markmiðum, leikni- og skilningsmarkmiðum og samfélagslegum markmiðum. Skólar uppfylla þessi markmið á mismunandi hátt, kennarar uppfylla þessi markmið á mismunandi hátt. Það er allt í lagi því hver hefur sinn stíl, en það er spennandi umræða að taka með skapandi hópi fólks: Hvað einkennir tónlistarfræðslu í Reykjavík?

Er hún kannski að einhverju leyti meira að einblína á leikni- og skilningsmarkmiðin en þau samfélagslegu? Hvað kemur barni til manns, eflir sjálfstraust þess og virðingu fyrir hinu smáa, fallega, óútskýranlega og dásamlega? Er það að upplifa þá nánd og þá nautn sem það er að koma saman með frábærum kennara og mússísera, einn og með öðrum? Er það einfaldlega þroskandi ferli að eiga samskipti við aðra í gegnum tónlist, koma fram á tónleikum, rétta úr sér, á eiginlegan og óeiginlegan hátt? Eða skiptir öllu máli að komast í gegnum ákveðinn bunka af lögum og tónstigum og ná framförum?

Hentar það sama öllum? Getum við haldið í frábæran árangur en spurt: Hvert er markmið tónlistarfræðslunnar? Eiga öll börn að fá grunnmenntun í tónlist? Ætlum við að framleiða hlustendur? Ætlum við að mennta afburðartónlistarfólk? Getum við farið einhvern milliveg?

Óvissa er erfitt ástand. Nú erum við á tímamótum með mjög margt í skólakerfinu. Við erum að skoða tækifæri til sameiningar, auðvitað til að spara – við felum það ekki – en líka til að endurskoða margt og gera jafnvel betur. Við reynum að vinna hratt og vel því óvissan tekur á fyrir stjórnendurna okkar, nemendur, foreldra og kennara. Og við megum engan tíma missa því það verður æ erfiðara að standa vörð um grunnskólann og leikskólann þegar svo mikið fjármagn fer í yfirbyggingu, hvort sem það er húsnæði, mötuneytin eða stjórnun. Sameiningar í skólakerfinu þýða að við felum færri stjórnendum stærri verkefni, þær þýða ótal tækifæri til að gera hlutina betur, nýta betur húsnæði, starfsfólk með dýrmæta sérhæfingu og svona mætti lengi telja.
Þessa umræðu þurfum við líka að taka um tónlistarskólana, hispurslaust og án allrar viðkvæmni.

Það er líka annað sem við þurfum að hafa í huga, og það eru aðstæðurnar sem gerðu það að verkum að þið eruð hér á pöllunum í dag og margir, eflaust allir í þjóðfélaginu eru uggandi um næstu misseri. Við búum við breyttar aðstæður. Við vitum að biðlistarnir töldu yfir þúsund nemendur þegar mest var. Nú er staðan allt önnur. Og auðvitað finna skólastjórar tónlistarskóla fyrir því að foreldrar draga börn sín úr tónlistarnámi vegna minnkandi tekna. Það ætti að gefa okkur enn ríkara tækifæri til að setjast niður og ræða þessi mál í sameiningu, nú þegar liggur fyrir á næstu vikum að ganga til samstarfs um næsta vetur.

Það er auðvitað grátlegt að þurfa að minnka framlög til tónlistarskóla og grunnskóla – en við verðum að horfa raunsæjum augum á leiðirnar, kostina og aðferðirnar.

Það hefur í umræðunni verið hent á lofti að íþróttirnar séu frekar til fjörsins og taki til sín allt fjármagn sem fer til tómstunda barna. Því geta aðrir svarað, m.a. formaður ÍTR, borgarfulltrúi Eva Einarsdóttir, og það er að mörgu leyti holl umræða, sérstaklega þegar við skoðum fjármagnið sem hefur farið í uppbyggingu á ýmsum mannvirkjum. Þar er margt sem við getum lært af, við Íslendingar. Annað mannvirki sem er nokkuð frekt til fjörsins stendur hér niður við höfn og verður senn opnað. Tónlistarfólk bað um gott tónlistarhús og hafði gert lengi um áratuga skeið, en ég held að enginn úr þeirra röðum hafi heimtað þessi fínheit, þennan íburð og þessa stærð. Af biturri reynslu munum við vonandi öll læra að innihaldið skiptir meira máli en ytra byrði.

Og tónlistarfólk hefur spurt af hverju niðurskurður sé meiri til tónlistarskóla en t.d. leik- og grunnskóla. Við sem berum ábyrgð á allri starfsemi borgarinnar þurfum mjög oft að velja. Valið er oft erfitt en ég get vel varið það, eins mikið og mér er annt um hag tónlistarskóla í Reykjavík, að við reynum af öllum mætti að hlífa grunnskólakerfinu okkar. Við gátum valið að hlífa tónlistarskólum við niðurskurði en skera harkalegar niður í grunnskólum. Það gat ég ekki gert. Þar fá öll börn tækifæri til að þroska sig, mennta sig og njóta sinna styrkleika, það hlýtur að ganga fyrir. Leik- og grunnskólarnir eru að mínu mati mikilvægasta grunnþjónusta borgarinnar og við það stend ég.

Ég fagna allri umræðu um uppbyggilegt tómstundaframboð fyrir börn og ungmenni, sem byggir á styrkleikum hvers og eins, ekki eingöngu afreksmiðun og heldur ekki stefnuleysi, hvað þá metnaðarleysi. Við munum ná lendingu með ráðherra um framtíðarskipan tónlistarmála, ég er sannfærð um það. Næstu vikur og mánuði nýtum við til að setjast niður með þeim skólum sem vilja vera í samstarfi við borgina næstu árin, á grundvelli nýrra þjónustusamninga sem hvíla á nýrri stefnu og samþykkt borgarinnar. Öll él birtir upp um síðir – þó útlitið geti verið dökkt um stundarsakir.

Ég hlakka til að vinna með ykkur, ég hlakka til að sjá afrakstur allra þessara viðkvæmu ákvarðanna sem við erum að taka á öllum vígstöðvum hjá borginni svo við getum í framtíðinni varið peningum úr okkar sameiginlegu sjóðum í innihald, metnað, fegurð og raunveruleg gæði.